We zijn de afgelopen winter in een ongekende energiecrisis beland. Naar schatting krijgen één op de drie huishoudens in meer of mindere mate problemen met het betalen van de energielasten. Er is dus een hoge urgentie om bewoners in staat te stellen energiebesparende maatregelen te nemen en hiermee de woning te verduurzamen. Energie Samen, Energie Samen Zuid Holland, NVDE, Milieu Centraal en Energiebank Nederland hebben de afgelopen periode op veel verschillende manieren gewerkt aan het project ‘Opschaling Energiecoaches’.
Dit is een project van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), met als doel versneld energiebesparing realiseren door de inzet van energiecoaches bij bewoners. Fanny Claassen, projectmanager opschaling energiecoaches en Linda van Roij, adviseur lokale energie besparing vertellen over het project.
“Energiecoaches helpen bewoners om een plan te maken voor energiebesparing bij hen thuis,” legt Claassen uit. “Meestal zijn energiecoaches betrokken bij energiecoöperaties of bewonersinitiatieven met als motivatie mee te helpen verduurzaming te versnellen. De toegevoegde waarde van de coöperatieve aanpak is dat energiecoöperaties uit het hele land hun kennis en ervaring met elkaar delen en zo van elkaar leren, onder meer op het gebied van energiebesparing. Continu wordt er in de praktijk getest wat wel werkt en dat delen we met elkaar, zodat we een schat aan kennis opbouwen én up to date houden.”
Binnen het project wordt gewerkt aan drie sporen: 1) meer energiecoaches werven en opleiden en zorgen voor meer bekendheid van energiecoaches, 2) vergroten van de kwaliteit en de impact van energiecoaches en 3) de groei en het versterken van de lokale aanpakken waarin energiecoaches opereren via energiecoöperaties en energiebanken.
Gecertificeerde energiecoaches
Energie Samen biedt energiecoachtrainingen aan aan energiecoaches die via lokale coöperaties lokaal worden ingezet. De trainingen zijn ontwikkeld binnen het trainingshuis van Hoom, dat onderdeel is van Energie Samen. Claassen: “Wij verwachten van de opgeleide energiecoaches dat zij altijd beschikken over een relevante en actuele kennis van zaken over energiebesparingsmaatregelen, zodat zij bewoners zo goed mogelijk kunnen helpen. Daarom werken wij met certificaten voor energiecoaches die de opleiding doorlopen hebben. Dat certificaat is twee jaar geldig en daarna wordt met een lokale coördinator bekeken of het verlengd kan worden.
Ook voor huurders en mensen in energiearmoede
Het landschap van de energietransitie verandert snel,” vertelt Claassen. “Daarmee verandert de behoefte aan energiecoaches. In eerste instantie ging het vooral om het helpen van woningeigenaren met voldoende geld voor energiebesparingsmaatregelen, maar de afgelopen jaren worden energiecoaches ook ingezet bij huishoudens die moeite hebben met het betalen van de energierekening en ook voor huurders zijn er nu energiecoaches beschikbaar. Soms wordt een aanpak ingezet die meer gericht is op de hele straat, buurt of het hele complex tegelijk. Daar is de ‘traditionele’ energiecoach niet altijd goed voor uitgerust. Daarom heeft Energie Samen, in afstemming met partners en leden, de opleiding ‘energiecoach voor woningeigenaren’ doorontwikkeld naar de opleidingen ‘energiecoach voor huurders’ en ‘energieklussers’ en aan het trainingshuis van Energie Samen toegevoegd.”
Van Roij voegt daaraan toe: “Over de aanpak met energieklussers hebben de adviseurs lokale energiebesparing van Energie Samen de meest uitgebreide gesprekken gevoerd met de samenwerkingspartners en gemeenten, omdat dit door de noodzakelijke samenwerkingen ook het meest complex is. De traditionele energiecoachaanpak kan een energiecoöperatie grotendeels zelf doen, vaak met wat financiële steun vanuit de gemeente. Bij een energiearmoedeaanpak moet de gemeente nauwer betrokken zijn: zij weten welke bewoners je moet bereiken en hebben budget. Dan heeft de lokale coöperatie de rol om persoonlijk te kunnen helpen, door in de wijk én achter de voordeur te komen met kennis over energiebesparing. Daarbij zijn er lokale partijen uit het sociaal domein (voedselbank, kerken, moskee, buurthuis) nodig om mensen actief te benaderen en het vertrouwen te winnen. De doelgroep is vaak niet actief op zoek naar hulp, vertrouwt het niet of weet het niet te vinden. Dat is lastiger dan een woningeigenaar met budget die uit zichzelf al wil isoleren.”
Structurele aanpak
Claassen: “De energiecoachaanpak wordt in steeds meer gemeenten opgezet en wordt langzaamaan gemeengoed. Toch valt er nog genoeg te winnen: veelal worden lokale initiatieven met energiecoaches gezien als ‘leuk vrijwillig initiatief’. Dit willen we veranderen. Energiecoöperaties werken al jarenlang op lokaal niveau aan de energietransitie. Zij kennen de wijken en bewoners heel goed en worden vertrouwd als lokale partij uit de buurt. Door de opleidingen en tools zoals het Hoomdossier zijn energiecoöperaties een sterke lokale partner voor gemeenten. Bovendien hebben gemeenten, die vaak graag zelf aan de slag willen met lokale energiebesparing, lang niet altijd de benodigde kennis en capaciteit in huis.
Met de subsidie van het Ministerie van BZK kunnen we de energiecoach- en energieklusser-aanpak opschalen in aantallen. We streven ernaar dat de aanpak met inbedding van energiecoaches en energieklussers een wezenlijk element wordt van een structurele aanpak in de energietransitie. Een gesprek tussen een energiecoach en een bewoner staat namelijk niet op zich: er wordt een relatie opgebouwd. Op deze manier worden deelnemende bewoners op lange termijn gevolgd en geholpen, bijvoorbeeld met toekomstige collectieve inkoopacties van isolatiematerialen.”
Gezamenlijke aanpak
Claassen: “Om ervoor te zorgen dat energiecoöperaties in de komende jaren een nog sterkere samenwerkingspartner zijn voor gemeenten in de lokale aanpak energiearmoede heeft Energie Samen actief de samenwerking opgezocht met Fixbrigade Nederland en Energiebank Nederland. Met de gezamenlijke aanpak werken we aan de bestrijding van energie- en isolatiearmoede, CO₂-reductie en het vrijmaken en creëren van capaciteit voor de sociale energietransitie. Samen zetten we een aanpak neer die de doelgroep bereikt, bouwt aan lange termijn relaties, waarbij vrijwillige hand in hand gaat met professioneel betaalde krachten en waarbij mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een kans krijgen.”
Meer informatie
Vind een energiecoach
Milieu Centraal is een belangrijke partner in het project voor kennis over energiebesparing; wat zijn de juiste maatregelen voor verschillende soorten woningen? Milieu Centraal levert input voor de energiecoachopleidingen en heeft een website waar particulieren veel informatie kunnen vinden. Binnen het project organiseerde Milieu Centraal twee campagnes om mensen te simuleren met energiebesparing aan de slag te gaan en anderen daarmee te helpen. Claassen: “Om ervoor te zorgen dat mensen makkelijk een energiecoach bij hun in de buurt kunnen vinden heeft Milieu Centraal ook een webtool gemaakt waarop je een energiecoach bij jou in je buurt kunt vinden.”
De database achter de energiecoachzoeker is landelijk dekkend, er stonden in mei 2023 zo’n 250 organisaties in die energiehulp aanbieden en er komen nog wekelijks nieuwe aanmeldingen.
Tool: het Hoomdossier
Het Hoomdossier is een belangrijke tool van Energie Samen voor energiecoaches waarmee bewoners zelf, of samen met de energiecoach de besparingsmogelijkheden in hun huis in kaart kunnen brengen. Op basis van het gesprek met de energiecoach komt in het Hoomdossier een verduurzamingsplan voor de komende jaren te staan. Er is inmiddels voor ruim 35.000 woningen een Hoomdossier ingevuld.
Meer energiebanken
Het doel van projectpartner Energiebank Nederland is om huishoudens met een laag inkomen te ondersteunen bij het verlagen van hun energierekening. In tien steden en regio’s is een energiebank actief. De energiebank biedt gratis energieadvies en ondersteuning bij het aanvragen van financiële regelingen voor energiebesparende maatregelen, zoals het isoleren van de woning of het vervangen van oude apparaten door energiezuinige alternatieven. Dat doen ze via energiecoaches. Binnen het project is ook gewerkt aan het opzetten van meer energiebanken in Nederland. Claassen: “Het succes om bij bewoners thuis, ‘achter de voordeur’, te kunnen helpen ligt bij de kracht van samenwerking tussen lokale partijen die vertrouwd worden. Het bezoek van de energiecoach en daarna de energiefixer of -klusser, kan daar onderdeel van zijn.
Vanaf augustus 2022 zijn er 18.000 huishoudens geholpen door de Energiebank, waarvan 3500 met de intensieve coachingsaanpak.
Menukaart lokale aanpak energiehulp
Projectpartner Energie Samen Zuid-Holland heeft de gemeenten in haar provincie geholpen met het ontwikkelen van een succesvolle aanpak voor energiearmoede. Claassen: “Deze handschoen hebben ze opgepakt omdat ze van diverse gemeenten signalen kregen dat ze niet in staat waren om op korte termijn goede keuzes te maken als het gaat om de aanpak van energiearmoede. Vanwege gebrek aan tijd en kennis zien deze gemeenten door de bomen het bos niet meer.”
In veel gemeenten worden energieteams ingezet voor de bestrijding van energiearmoede. In de ‘Menukaart lokale aanpak energiehulp; via energieteams naar een structurele aanpak’ heeft Energie Samen Zuid-Holland de opgedane kennis en ervaring van gemeenten en energieteams verzameld. De menukaart biedt handvatten, inspiratie en voorbeelden waarmee de inzet van energieteams in gemeenten verbreed kan worden naar meerdere beleidsvelden en onderdeel kunnen worden van een structurele aanpak om bewoners, buurten en wijken vooruit te helpen.
Wil je meer weten over de opleidingen tot energiecoach, de tooling of lokale aanpak energiearmoede? Neem dan contact op met Linda van Roij: linda.vanroij@hoom.nl
